Linux nədir? Yeni başlayanlar üçün sadə izah
Linux — pulsuz, açıq mənbə kodlu və çox güclü bir əməliyyat sistemidir. Kompüterlərdən tutmuş telefonlara, serverlərdən superkompüterlərə qədər hər yerdə istifadə olunur. Əsas fərqi budur ki, Linux-un kodu hamıya açıqdır — yəni istəsən, içini oxuya, dəyişə və öz ehtiyacına uyğunlaşdıra bilərsən.
Qısa tarixçə: Linux haradan gəldi?
1991-ci ildə, Finlandiyada bir tələbə — Linus Torvalds — öz şəxsi kompüteri üçün kiçik bir sistem nüvəsi (kernel) yazmağa başladı. Bu sadə layihə dünyada minlərlə proqramçının diqqətini çəkdi və birgə əmək sayəsində bu günkü Linux əməliyyat sistemi yarandı.
Linux nüvəsi(kernel) nədir?
Linux-un “beyni” nüvə adlanır (ingiliscə: kernel). Bu, kompüterin aparat hissəsi ilə (RAM, CPU, disk və s.) proqramlar arasında əlaqə yaradır. Məsələn, fayl oxumaq, yaddaşı idarə etmək və ya cihazlara qoşulmaq kimi işləri nüvə həll edir.
Linux distribusiyaları (distrolar) nədir?
Linux-un bir çox “dadı” var. Hər biri fərqli məqsədlər üçün hazırlanmış paketlərə — distribusiyalara — malikdir. Budur bəzi məşhur distrolar:
Ubuntu – Yeni başlayanlar üçün sadə və rahat
Debian – Stabil və etibarlı
Fedora – Yenilikləri sevənlər üçün
CentOS / AlmaLinux – Serverlər üçün ideal
Arch Linux – Təcrübəli istifadəçilər üçün çevik seçim
Niyə Linux? Üstünlükləri nədir?
Pulsuzdur – İstifadə və paylaşım üçün heç bir ödəniş tələb etmir
Açıq mənbəlidir – İstəsən, kodu dəyişə bilərsən
Təhlükəsizdir – Viruslara qarşı daha dayanıqlıdır
Sabit və sürətlidir – Serverlərdə illərlə problemsiz işləyə bilər
Fərdiləşdirilə biləndir – Hər şeyi öz zövqünə görə qura bilərsən
Böyük icması var – Sualın olsa, kömək edən çox olar
Linux harada istifadə olunur?
Serverlərdə – Veb saytlar, məlumat bazaları, bulud xidmətləri
Mobil telefonlarda – Android Linux nüvəsinə əsaslanır
Superkompüterlərdə – Dünyanın ən güclü sistemləri Linux işlədər
Ev kompüterlərində – Sadə istifadə üçün Ubuntu, Linux Mint kimi distrolar idealdır
Komanda sətri və Shell nədir?
Linux-un qrafik pəncərələrindən başqa bir “gizli gücü” də var: Shell. Bu, əmrlərlə işləmə mühitidir. Əsasən Bash adlı shell istifadə olunur, lakin Zsh, Fish kimi alternativlər də var. Shell ilə:
Faylları kəsə, kopyalaya bilərsən
Proqramları başladıb dayandıra bilərsən
Skriptlərlə işlərini avtomatlaşdıra bilərsən
Yeni başlayanlar üçün qorxuducu görünsə də, öyrəndikcə çox güclü bir alət olduğunu başa düşəcəksən.
Linux qovluq sistemi: Nə haradadır?
Linux-da hər şey fayl formasındadır və müəyyən strukturla təşkil olunub. Əsas qovluqlar bunlardır:
/ — Əsas (kök) qovluq, bütün sistemin başlanğıcı
/home — İstifadəçilərin şəxsi faylları
/bin — Əsas əmrlər (məsələn: ls, cp)
/etc — Sistem konfiqurasiya faylları
/usr — Əlavə proqramlar və istifadəçi faylları
/var — Dəyişkən məlumatlar (loglar, cache və s.)
/tmp — Müvəqqəti fayllar üçün sahə
/sbin — Administrator əmrləri
/root — Sistem administratorunun ev qovluğu
/dev — Fiziki cihazlarla əlaqə faylları
/proc — Proses və sistem məlumatları (virtual qovluqdur)
/boot — Sistem yükləmə faylları (kernel və bootloader)
/media, /mnt — Xarici yaddaş və ya müvəqqəti montaj sahələri
/lib — Kitabxanalar (proqramlar üçün funksiyalar)
/opt — Əlavə (əlavə paketlərlə gələn) proqramlar üçün yer
Sonda
Linux ilk baxışda bir az çətin görünə bilər, amma öyrəndikcə onun nə qədər güclü və azad olduğunu anlayacaqsan. İstər veb server qurmaq, istər proqramlaşdırma öyrənmək, istərsə də sadəcə fərqli bir təcrübə yaşamaq istəyirsənsə — Linux sənin üçün əla seçimdir.
