Web təhlükəsizliyinə giriş

VEB TƏHLÜKƏSİZLİYİNƏ GİRİŞ: ƏSAS ANLAYIŞLAR VƏ VACİBLİYİ

🔹🔹🔹

Rəqəmsal dünyada veb saytlar informasiya paylaşımı, xidmət təqdimatı və biznes fəaliyyəti üçün əsas platformaya çevrilib. Veb resursların bu qədər geniş yayılması onları potensial hədəfə çevirir. Hücumçular veb saytlar vasitəsilə şəxsi məlumatları oğurlaya, sistemlərə zərər verə və ya xidmətlərin fəaliyyətini dayandıra bilərlər.

Bu səbəbdən, veb təhlükəsizliyi — müasir internet dünyasında yalnız texniki mütəxəssislər üçün yox, həm də sayt sahibləri, biznes rəhbərləri və istifadəçilər üçün həyati vacib anlayışdır.

VEB TƏHLÜKƏSİZLİYİ NƏDİR?

Veb təhlükəsizliyi — veb saytların, onlayn platformaların və onların arxa planda işləyən sistemlərinin hücumlara və zəifliklərə qarşı qorunmasını təmin edən metod və texnologiyalar toplusudur.

Bu sahədə məqsəd:

• Saytda saxlanılan məlumatları qorumaq

• İstifadəçi məlumatlarının gizliliyini və bütövlüyünü təmin etmək

• Hücumların qarşısını almaq və ya onların təsirini minimuma endirmək

Əgər bir veb sayt qorunmursa, bu yalnız texniki problem deyil — etibar itkisi, maliyyə ziyanı və hətta qanuni məsuliyyət riski deməkdir.

VEB TƏHLÜKƏSİZLİYİ NİYƏ VACİBDİR?

Güvən əsası olmayan sayt heç vaxt uğurlu ola bilməz.
Aşağıda veb təhlükəsizliyin vacibliyini göstərən əsas səbəbləri görə bilərik:

• Məlumatların qorunması: Veb saytlar çox zaman istifadəçilərin şəxsi, bəzən hətta maliyyə məlumatlarını toplayır. Bu məlumatlar qorunmadıqda, ciddi nəticələr doğura bilər.

• Reputasiya riski: Hücuma məruz qalan saytlar istifadəçilər tərəfindən etibarsız qəbul olunur.

• Qanuni öhdəliklər: Avropa İttifaqının GDPR kimi qanunları şirkətlərə şəxsi məlumatların qorunmasını məcburi edir. Uyğun olmayan şirkətlərə cərimələr tətbiq olunur.

• İstifadəçi məmnuniyyəti və davamlılıq: Hücumlar nəticəsində sayt fəaliyyətini dayandıra bilər. Bu isə istifadəçilər üçün əlçatmazlıq və narazılıq yaradır.

ƏN YAYGIN VEB HÜCUM TİPLƏRİ

Aşağıda veb saytların qarşılaşdığı əsas təhlükə növləri sadalanır. Bunlar haqqında ilkin bilik belə saytların daha təhlükəsiz şəkildə hazırlanmasına kömək edir:

• SQL Injection: Hücumçu, verilənlər bazası ilə işləyən formaların (məsələn login səhifələri) boşluqlarından istifadə edərək öz kodunu daxil edir və bazadakı məlumatları oxuya, dəyişə və ya silə bilir.

• XSS (Cross-site scripting): İstifadəçinin brauzerində zərərli skriptin icrası ilə məlumatların oğurlanması.

• CSRF (Cross-site request forgery): İstifadəçidən xəbərsiz, onun adından sistemdə əməliyyat aparmaq üçün yönləndirmə hücumu.

• Brute Force: Hücumçu, çoxsaylı giriş cəhdi ilə düzgün istifadəçi adı və şifrə tapmağa çalışır.

• DDoS: Sayta eyni anda çox sayda sorğu göndərilərək onun fəaliyyətini pozmaq məqsədi daşıyan hücumdur.

Bu hücumların hər biri sadə zəifliklərdən faydalanaraq ciddi problemlərə səbəb ola bilər.

TƏHLÜKƏSİZLİK ÜÇÜN ƏSAS ANLAYIŞLAR

Təhlükəsiz veb sayt yaratmaq üçün bəzi əsas konsept və vasitələri bilməyə dəyər:

• HTTPS: Sayt və istifadəçi arasında ötürülən məlumatlar şifrələnir. Şifrələnməyən saytlar (yalnız HTTP) məlumat oğurluğuna açıqdır.

• Input Validation: İstifadəçidən gələn məlumatların yoxlanılması və süzgəcdən keçirilməsi. Əgər düzgün yoxlanılmazsa, bu məlumatlar SQL injection və XSS hücumlarına yol aça bilər.

• Authentication və Authorization: İstifadəçinin kim olduğunu yoxlamaq (authentication) və ona hansı resurslara çıxışın verildiyini müəyyənləşdirmək (authorization).

• Session Management: Sessiyalar düzgün idarə olunmazsa, başqasının sessiyası oğurlana və ya təkrar istifadə edilə bilər.

• WAF (Web Application Firewall): Saytın qarşısında yerləşdirilən təhlükəsizlik səddi, hücumları filtrdən keçirərək bloklayır.

KİMLƏR ÜÇÜN VACİBDİR?

Veb təhlükəsizliyi yalnız proqramçılar üçün deyil:

• Veb sayt sahibləri və biznes rəhbərləri: Müştəri məlumatlarının qorunmasına cavabdehdirlər.

• İnkişaf etdiricilər: Kod səviyyəsində boşluqları önləməlidirlər.

• Sistem administratorları: Server və hosting mühitinin təhlükəsizliyinə nəzarət etməlidirlər.

• İstifadəçilər: Onlar da güclü şifrə seçimi və tanımadıqları keçidlərə tıklamamaqla öz təhlükəsizliyinə töhfə verə bilər.

Veb təhlükəsizliyi bir saytın başlamasından fəaliyyətinə qədər hər mərhələdə nəzərə alınmalıdır. Məlumatların sızması, sistemin çökməsi və ya istifadəçi etibarının itirilməsi — bunların hamısı vaxtında görülməyən təhlükəsizlik tədbirlərinin nəticəsidir.

Unutma: təhlükəsizlik sonradan əlavə edilən bir xüsusiyyət deyil, başlanğıcdan daxil edilməli olan bir təməl prinsipdir.